Εισαγωγικές επισημάνσεις
Το διήγημα «Η εσχάτη των ποινών» ανήκει στη συλλογή « Μια μέρα πριν δυο μέρες μετά, που δημοσιεύτηκε το 1998. Το έργο έχει καταγραφεί ως συλλογή διηγημάτων. Κλίνει όμως μάλλον προς το σπονδυλωτό μυθιστόρημα, καθώς συγκροτείται από μικρές ιστορίες αυτόνομες αλλά και οργανικά δεμένες μεταξύ τους. Όλες οι ιστορίες διαδραματίζονται στην Αντίπαρο, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ήρωες είναι οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού αλλά και κάποιοι περαστικοί, τουρίστες, επισκέπτες, παραθεριστές. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί τους χαρακτήρες σε βάθος, συμπλέκει τις μοναχικές τους διαδρομές, ζωντανεύει πρωτότυπες καταστάσεις και παρουσιάζει το ποικιλόχρωμο ψηφιδωτό του μικρού νησιού. Καταφέρνει με χιούμορ και ρεαλισμό να ανασύρει στην επιφάνεια τα βαθύτερα όνειρα των ανθρώπων, αλλά και να αναδείξει τη δραματική πλευρά της ζωής τους.
Για το Φύλλο εργασίας δες εδώ
Για ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου δες εδώ
ΘΕΜΑ
Ο Δαμιανός, ένα εννιάχρονο αγόρι από την Αντίπαρο θέλει να συμμετάσχει στον αγώνα Ελλάδας – Σουηδίας, ο οποίος διοργανώνεται στο νησί του. Αποκλείεται όμως από τη σύνθεση της ομάδας λόγω ηλικίας προς μεγάλη απογοήτευσή του. Το παιχνίδι διακόπτεται ισόπαλο και αναβάλλεται για την επομένη. Τότε ο μικρός πηγαίνει στο σπίτι του, βγάζει τη φανέλα της ελληνικής ομάδας και φορά ένα κίτρινο μπλουζάκι προς τιμήν της Σουηδίας. Ξαναπηγαίνει στο έρημο γήπεδο τη νύχτα και σκηνοθετεί φάσεις, κατά τις οποίες πετυχαίνει θεαματικά γκολ στο τέρμα της ελληνικής ομάδας.
ΤΙΤΛΟΣ
«Η εσχάτη των ποινών» στην ποδοσφαιρική ορολογία είναι το πέναλτι. Η ανώτατη ποινή, δηλαδή, που μπορεί να επιβάλει ο διαιτητής του αγώνα, σε μια ομάδα, όταν ο επιθετικός της αντίπαλης ομάδας, που βρίσκεται στη μικρή ή μεγάλη περιοχή, ανατρέπεται ή ανακόπτεται αντικανονικά, ενώ επιχειρεί να πετύχει γκολ.
«Η εσχάτη των ποινών» σε πρώτη ανάγνωση σηματοδοτεί τον αποκλεισμό του μικρού Δαμιανού από τη σύνθεση της ομάδας. Στη συνέχεια όμως ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι ο τίτλος παραπέμπει στην εκδίκηση του εννιάχρονου αγοριού, το οποίο τιμωρεί με τη σειρά του την ομάδα του. Επιβάλλει την εσχάτη των ποινών, δηλαδή την ήττα.
ΔΟΜΗ
Το διήγημα χωρίζεται σε πέντε ενότητες.
α) «Δεν υπάρχει άλλος στο νησί…παρόλο που είναι γείτονες» ► το πάθος του Δαμιανού για το ποδόσφαιρο και ο αποκλεισμός του .
β) «Ας είναι…εκεί τους άλλους» ► οι καλοκαιρινοί αγώνες μεταξύ ντόπιων και ξένων.
γ) «Ο ήλιος έχει πάρει…του μικρού αυτή την ώρα» ►ο νέος αποκλεισμός του Δαμιανού από τον αγώνα και η απογοήτευσή του.
δ) «Στο μεταξύ ο αγώνας…. και το διαλύουν» ► η ισοπαλία των δυο ομάδων και η αναβολή του αγώνα για την επομένη.
ε) «Ο Δαμιανός Καράντζας…τα βράχια του Σταύρου» ► η εσχάτη των ποινών.
Περιεχόμενο- Ενδεικτική Προσέγγιση
Πρώτη ενότητα
Σε μια περίοδο ο συγγραφέας με πυκνότητα και πρωτοτυπία συστήνει τον κεντρικό ήρωα της ιστορίας του, το Δαμιανό, σημειώνει το πάθος του για το ποδόσφαιρο και δίνει το θεματικό πλαίσιο του διηγήματος. Η επόμενη παράγραφος έρχεται να προσθέσει στοιχεία για τον ήρωα και τον τόπο, που διαδραματίζεται η ιστορία. Ο Δαμιανός είναι εννέα ετών, ζει στην Αντίπαρο (συνορεύει με την άμμο του Σιφνέικου) και παίζει με μανία ποδόσφαιρο στη γειτονική του αλάνα (το γήπεδο είν’ όλη η ζωή του.) Ο συγγραφέας- αφηγητής τονίζει με πόσο πάθος επιδίδεται σ’ αυτό το άθλημα ο μικρός και υπογραμμίζει τις ειδικές δεξιότητες του μικρού. (οι τρίπλες του είναι φανταστικές κι οι πάσες του μεγάλης ακρίβειας). Το πάθος του συνοδεύεται από ταλέντο. Ενώ όμως όλοι, μικροί- μεγάλοι το αναγνωρίζουν, φαίνεται να έχουν αντιφατική συμπεριφορά. Στους κρίσιμους αγώνες που εθιμοτυπικά λαμβάνουν χώρα στη μικρή αλάνα ανάμεσα σε Έλληνες και ξένους τουρίστες δεν τον δέχονται. Το στοιχείο αυτό είναι σημαντικό, για να κατανοήσει ο αναγνώστης την ψυχική δοκιμασία του μικρού, που θα ξετυλιχτεί στη συνέχεια. Οι μεγάλοι τον επιδοκιμάζουν, του δημιουργούν προσδοκίες για μια θέση στην ενδεκάδα στα καλοκαιρινά ντέρμπι, τον αφήνουν να ονειρεύεται μια θεαματική εμφάνιση μπροστά στα μάτια όλων και τελικά τον αποπέμπουν λόγω ηλικίας. Ο συγγραφέας δεν περιγράφει σ΄αυτό το σημείο τα συναισθήματα πικρίας και απόρριψης του μικρού, αφήνει όμως ένα εμφανές διάστημα μεταξύ της τρίτης και τέταρτης παραγράφου, που ισοδυναμεί με αποσιωπητικά. Ο αφηγητής υποδηλώνει μ΄αυτόν τον τρόπο ότι συμμερίζεται το αίσθημα αδικίας του Δαμιανού και ταυτόχρονα προαναγγέλλει ότι η ψυχική ένταση του ήρωα θα πυροδοτήσει μια ακραία αντίδραση.
Δεύτερη ενότητα
«Ας είναι» : Σαν να αποφασίζει βιαστικά ο αφηγητής να μην σχολιάσει περαιτέρω τη σκληρή απόφαση των μεγάλων, προχωρεί σε περισσότερες πληροφορίες για τις καλοκαιρινές αθλητικές αναμετρήσεις της Αντιπάρου. Οι αγώνες διεξάγονται κάθε απόγευμα. Μικροί μεγάλοι από 15 έως 40 ετών σπεύδουν να απολαύσουν το παιχνίδι και να συμμετάσχουν. Δεν φοράνε επίσημες αθλητικές εμφανίσεις, αλλά φροντίζουν να φορούν το εθνικό μπλε χρώμα, που συμβολίζει την Ελλάδα έναντι του κίτρινου που συμβολίζει την ομάδα της Σουηδίας, στην οποία πάντως μετέχουν και άλλες εθνικότητες, για να συμπληρωθεί η ενδεκάδα. Με χιούμορ και ελαφρά ειρωνεία περιγράφει ο αφηγητής τις ιδιαιτερότητες αυτών των αγώνων. Δεν έχουν σταθερή διάρκεια, μπορούν να διακοπούν λόγω εξάντλησης από τη ζέστη ή κόπωσης και καταλήγουν συνήθως σε απίστευτα σκορ (16-13, 12-8), που αποδεικνύουν τον ερασιτεχνισμό των ομάδων. Ενώ όλα μαρτυρούν λοιπόν ότι πρόκειται για ανεπίσημες αναμετρήσεις, που σκοπό έχουν τη χαρά του παιχνιδιού, την εκτόνωση και τον αθώο συναγωνισμό μεταξύ ντόπιων και φιλοξενούμενων, για το Δαμιανό έχουν ζωτική σημασία. Ο συγγραφέας επιμένει στον ανεπίσημο χαρακτήρα τους, για να προβάλλει έμμεσα πόσα μπορεί να επενδύσει ένα παιδί σε κάτι που οι μεγάλοι θεωρούν ασήμαντο. Οι ερασιτεχνικοί αγώνες συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον όλου του νησιού. Επομένως, ένα επιπλέον λόγος που λαχταρά ο μικρός Δαμιανός να λάβει μέρος είναι γιατί, αν παίξει καλά, θα καταξιωθεί στη μικρή κοινωνία του νησιού και στα μάτια των ξένων. Έχει τον πόθο της διάκρισης, όπως κάθε έφηβος, και την ανάγκη της αποδοχής. Με μια θαυμάσια εικόνα αποδίδει ο συγγραφέας την προσπάθειά του να εξασφαλίσει επιτέλους μια θέση στους βασικούς. Με τη δική του μπάλα, με ολοκαίνουργια στολή και αθλητικά παπούτσια κατηφορίζει στο γήπεδο.
Τρίτη ενότητα
Με μια θαυμάσια ποιητική εικόνα εστιάζει το φακό του ο αφηγητής στον αγωνιστικό χώρο, εντείνοντας τη δραματικότητα της σκηνής. Η εικόνα συνθέτει χρώμα (τα νερά , οι λουρίδες φωτός που κιτρινίζουν, τα ξύλινα γκολπόστ) αντιθέσεις (σκιές μεγάλες γράφουν πάνω στο χώμα- λουρίδες από φως, μέχρι ψηλά-χαμηλή μάντρα) και λεπτομερή περιγραφή (από την ανατολική πλευρά… της θέσης του αράουτ).
Στη συνέχεια παρακολουθεί από μακριά το Δαμιανό να προσπαθεί να παρεισφρήσει στην ομάδα και να τον απορρίπτουν για μια ακόμη φορά. Η επιλογή του συγγραφέα να περιγράψει την αντίδραση του Δαμιανού από μακρινό πλάνο αποδίδει με μεγαλύτερη ένταση την ψυχική δοκιμασία του πληγωμένου παιδιού. Με μια εκτενή ομηρική παρομοίωση παρουσιάζει το μικρό παιδί σαν το δαρμένο σκυλί. Δίνει έμφαση στο κυρτωμένο του σώμα, την τραυματισμένη του αυτοπεποίθηση, την πικρία και την απογοήτευση και βέβαια τον εξευτελισμό, που νιώθει ένα παιδί, όταν υποτιμάται δημόσια. Ο Δαμιανός χάνει το βηματισμό του ( τρεκλίζοντας λες κι είναι μεθυσμένος) κλονίζεται, όπως κλονίζεται η πίστη του στον εαυτό του, την ομάδα και την πατρίδα ακόμη. Η παρομοίωσή του Δαμιανού με χαρτονάκι μαλακό και διπλωμένο προβάλλει με ευρηματικό τρόπο τον εύθραυστο ψυχισμό του αγοριού, τη ντροπή και την πίκρα του.
Τέταρτη ενότητα
Στην πρώτη θεματική περιοχή της ενότητας ο Δαμιανός τοποθετείται ηθελημένα από το συγγραφέα στο περιθώριο της περιγραφής και μόλις στην κατακλείδα της γίνεται μια αναφορά σ’ αυτόν, η οποία προοικονομεί την έκρηξή του (Το ίδιο κάνει κι ο μικρός Δαμιανός Καράντζας από μέσα του). Ο συγγραφέας στρέφει την προσοχή του στην διεξαγωγή του παιχνιδιού, ο ρυθμός της αφήγησης επιταχύνεται, ενώ ο τόνος γίνεται ανάλαφρος και χιουμοριστικός. Το νευρικό γκαρσόνι, η μεροληπτική διαιτησία υπέρ των Ελλήνων, η αδεξιότητα των παικτών, τα γκολ- βροχή είναι τα κωμικά στοιχεία, που αντιδιαστέλλουν τον ψυχαγωγικό τρόπο, με τον οποίο βλέπουν οι μεγάλοι τον αγώνα με τον τραυματικό τρόπο, που τον βιώνει το εννιάχρονο παιδί. Η περιγραφή επισφραγίζεται από μια πανοραμική εικόνα του γηπέδου και μια φευγαλέα ματιά στο Δαμιανό, που μπαίνει ξανά σε πρώτο πλάνο. Μετά την ειδυλλιακή παράσταση του ήλιου, που βυθίζεται στα νερά της Αντιπάρου, ο αφηγητής παραθέτει τους λόγους αναβολής του ματς που είχε παγώσει στην ισοπαλία.
Πέμπτη ενότητα
Στην πέμπτη ενότητα κορυφώνεται η δραματικότητα της ιστορίας. Ο Δαμιανός με πληγωμένη περηφάνια και τον ορμητικό θυμό της παιδικής ηλικίας τρέχει στο σπίτι του, αλλάζει την εθνική φανέλα του με μια αυτοσχέδια σουηδική και τρέχει αποφασισμένος στο σκοτεινό και έρημο γήπεδο. Η νέα του εμφάνιση είναι μια διαμαρτυρία χωρίς μάρτυρες, όμως αρκεί για να δώσει διέξοδο στην ψυχική του ένταση. Όπως η ελληνική ομάδα τον απέρριψε, έτσι και αυτός τώρα την απορρίπτει και την καταδικάζει στην ήττα. Είναι, επίσης, μια ένδειξη ότι δεν θίχτηκε μόνο ο προσωπικός του εγωισμός αλλά και ο πατριωτισμός του. Φανερώνει δηλαδή και μια άλλη διάσταση της λαχτάρας του να παίξει στην ελληνική ομάδα. Στα ντέρμπι αυτά έδινε και εθνική σημασία, την οποία άλλωστε έδιναν και οι μεγάλοι, που καταλόγιζαν μόνο τα φάουλ των Σουδών, χωρίς βέβαια τόσο πάθος. Ένα παιδί όμως μεγαλωμένο με πρότυπα τους παίκτες της εθνικής, που αποθεώνονται μέσα και έξω από το γήπεδο, είναι πολύ φυσικό να ονειρεύεται να εκπροσωπήσει ως ντόπιος και φανατικός του αθλήματος, την ελληνική ομάδα. Ο Δαμιανός δημιουργεί, λοιπόν, μια φαντασίωση και βρίσκει καταφύγιο στη θαλπωρή της, όπως συνηθίζουν οι ανικανοποίητοι έφηβοι. Σκηνοθετεί με τη φαντασία του την τελική κρίση του αγώνα. Τοποθετεί στις εξέδρες όλους τους ενήλικες που τον απέρριψαν πριν από λίγο και σε περίοπτη θέση τον ομοιοπαθή Νικολάκη Σινιόρη, που επίσης απορρίφθηκε, για να τον επευφημεί και να τον καμαρώνει Ο συγγραφέας με επιμονή στη λεπτομέρεια καθοδηγεί τον αναγνώστη να παρακολουθήσει βήμα -βήμα την ποινή που επιβάλλει ο μικρός στην ελληνική ομάδα, σαν να πρόκειται για ιεροτελεστία. Έχοντας το ρόλο του παντογνώστη αφηγητή, συνδέει τις φαντασιακές εικόνες του Δαμιανού με τις κινήσεις του στην αλάνα.
Ο Δαμιανός παίρνει την εκδίκησή του έτοιμος να σκοράρει θεαματικά στην ελληνική εστία. Ζει στο όνειρό του την απογοήτευση και κυρίως την ταπείνωση των ντόπιων, που από δικό τους λάθος δεν αξιώθηκαν έναν τέτοιο παίκτη. Ο μικρός μπορεί να το αγνοεί, αλλά έχει επινοήσει μια ψυχολυτρωτική φαντασίωση. Αισθάνεται την άγρια χαρά του αδικημένου που δικαιώνεται πανηγυρικά. Στο σημείο αυτό ο αφηγητής παγώνει την εικόνα αποσιωπώντας το αποτέλεσμα της προσπάθειας. Πρώτα- πρώτα, γιατί ο Δαμιανός δεν μπορεί να αστοχήσει στο όνειρό του, αλλά κυρίως γιατί την εκδίκησή του την έχει ήδη πάρει. Η πρόθεση του συγγραφέα στο σημείο αυτό είναι να τονίσει περισσότερο τη μοναξιά του παιδιού και την εσωστρέφειά του. Γι αυτό και συμπληρώνει την εικόνα με την παρουσία της Σιλόνας, μιας μικρής ρουκάνας μετανάστριας, με τα δικά της παράπονα από τον κόσμο των μεγάλων. Τα δύο παιδιά βαδίζουν παράλληλους μοναχικούς δρόμους σκιάζοντας την κοσμοπολίτικη αστραφτερή ατμόσφαιρα της Αντιπάρου. Ο Δαμιανός, που γνωρίζει την απόρριψη στο πιο οικείο του περιβάλλον και η Σιλόνα, που γνωρίζει από παιδί το σκληρό κόσμο της επιβίωσης σε έναν ξένο τόπο αντιπροσωπεύουν μια δική τους παιδική, προσωπική και κοινωνική, εκδοχή της ζωής.
Το απροσδόκητο τέλος της ιστορίας επαναφέρει τον αναγνώστη από την ονειρική πραγματικότητα του Δαμιανού στην αληθινή πραγματικότητα και υπογραμμίζει την πρόθεση του συγγραφέα να καταγράψει με ρεαλισμό την ιστορία του.
ΓΛΩΣΣΑ
Δες την απάντηση 2ης ερώτησης σχολικού βιβλίου, μέρος Β΄.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Ο συγγραφέας δίνει έμφαση στο ρεαλισμό και την αμεσότητα της αφήγησης, δεν παραμελεί όμως και τη ζωγραφική αναπαράσταση του περιστατικού. Μπορούμε να επισημάνουμε (ενδεικτικά) :
Μεταφορές: «το γήπεδο αυτό είν’ όλη η ζωή του», «αλωνίζοντας το γήπεδο», «Πιάνουν τους ίσκιους», «η εξέδρα αρχίζει να ζεσταίνεται», «να γείρει η νίκη», «ένα αεράκι ήσυχο».
Προσωποποιήσεις: «Ο μεγάλος πορφυρός δίσκος, αδιάφορος για όλα αυτά…..νερό»
Εικόνες οπτικές και ακουστικές: « σκιές μεγάλες γράφουν πάνω στο χώμα αφήνοντας στενές λουρίδες από φως» «Μια σκόνη κίτρινη, πυκνή….οικισμού», «Κοιτάω καλύτερα και βλέπω….παραπατώντας», «ο Δαμιανός Καράντζας κοιτώντας επίμονα προς την αντίπαλη εστία…και πάει προς τη μπάλα», «οι γδούποι απ΄τα χτυπήματα ακούγονται σ΄όλη τη δυτική ακτή», «Ο θόλος του ουρανού….των Σουδών», ένα φτενό πορτοκαλί φεγγάρι».
Υπερβολές: «οι γδούποι απ΄τα χτυπήματα ακούγονται σ΄όλη τη δυτική ακτή…και επιστρέφουν πάλι.»
Ασύνδετα σχήματα: « ο πιτσιρικάς, μονάχος στην αλάνα, στήνει τη μπάλα, τελετουργικά, στο σημείο του πέναλτι.», «ενώ, την ίδια ώρα, λίγα μέτρα πιο κάτω, στην άμμο του γιαλού,η Σιλόνα».
Παρομοιώσεις απλές: «σαν να τον παρασέρνει ο αέρας», «σαν κάποιος να τον έσπρωξε», «λες κι είναι μεθυσμένος», «σαν δαιμονισμένοι», «μια σκιά τόσο βαριά, όσο κι η πίκρα του μικρού αυτήν την ώρα.»
Παρομοιώσεις ομηρικού τύπου: ( δηλαδή εκτενείς αφηγηματικές παρομοιώσεις, αποτελούμενες από αναφορικό και δεικτικό μέρος, με προβεβλημένη την κοινή ιδιότητα των παρομοιαζόμενων όρων. Το είδος αυτό έχουν διδαχτεί οι μαθητές την προηγούμενη σχολική χρονιά). «Σαν το σκυλί που μόλις έφαγε κλοτσιά…..του αράουτ», «σαν να ’ναι χαρτονάκι μαλακό….αυτή την ώρα»
Με τις παρομοιώσεις αυτού του τύπου ο Χουλιαράς επιδιώκει να μεταφέρει τη διάθεση της εικόνας στο επίπεδο της αφήγησης και να δώσει σαφήνεια και παραστατικότητα την περιγραφή. Η σύλληψή τους είναι ευρηματική και αποκαλύπτει την εικαστική ιδιότητα του συγγραφέα.
Παράλληλα κείμενα
- Διαβάστε το ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου «Τα γκολ-ποστ» [απόσπασμα], από τη συλλογή «Στην κοιλάδα με τους ροδώνες» και εντοπίστε τις αντιστοιχίες του με το διήγημα του Χουλιαρά.
«Τα γκολ-ποστ»
Ένα σας λέω:
Όλοι να τρέξουμε αμέσως
Στα γκολ-ποστ
Παιδιά!
Στα γκολ-ποστ!
Άγρυπνοι
-ακοίμητη φρουρά
πανέτοιμοι
Το μάτι εδώ εκεί
Να γρηγορούμε
Μην αρχινίσουνε να πέφτουνε
Τα τέρματα βροχή
Και ηττηθούμε
2. Ο Ν. Χουλιαράς περιλαμβάνει στη συλλογή «Λίγο πριν, λίγο μετά» το ακόλουθο ποίημα της Ρούλας Κακλαμανάκη «Ποδοσφαιρικοί αγώνες». Διαβάστε το προσεκτικά και απαντήστε στα ερωτήματα:
α) ποιες δεξιότητες του ήρωα παρουσιάζονται στο ποίημα;
β) πώς και γιατί φυτρώνουν στον παίκτη «φτερά στα γήπεδα των
ποδοσφαιρικών αγώνων»;
γ) ποια κοινά στοιχεία συνδέουν τον ήρωα του ποιήματος με τον Δαμιανό Καράντζα;
δ) πώς αντιλαμβάνεστε τον στίχο : «Για να εξαφανίσουν από προσώπου γης τα παιδικά όνειρα»;
«Ποδοσφαιρικοί αγώνες»
Από παιδί του άρεσε να κάνει την μπάλα σκαμνάκι.
Έχοντας μάθει τους χειρισμούς μιας τέλειας ισορροπίας
Μπορούσε να κάνει οτιδήποτε.
Καθισμένος εκεί, χρησιμοποιώντας κάθε μόριο
Του σώματος και του πνεύματός του
Με τις ανάλογες κινήσεις γεννούσε πλήθος λέξεων
Και, αν όχι ποιήματα, έργα –ούτως ειπείν αιωνιότητας-
Οπωσδήποτε ανθρώπους κατ’ εικόνα και ομοίωσή του.
Καμιά φορά και θεούς.
Όλα ήταν αληθινά με μόνη εξαίρεση τα φτερά.
Αυτά που φυτρώνουν στα γήπεδα των ποδοσφαιρικών αγώνων
Και βγαίνουν από τους αστραγάλους των ποδιών
Για να εξαφανίσουν από προσώπου γης τα παιδικά όνειρα
Και για να δώσουν το πρώτο λάκτισμα στην ύποπτη αθωότητα των αγγέλων.
Ρούλα Κακλαμανάκη
3. Το ακόλουθο κείμενο γράφτηκε και δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του συγγραφέα Νίκου Δήμου.
Α) Διαβάστε το και απαντήστε με ανάλογο τρόπο στην ερώτηση που απευθύνει στον αναγνώστη ο συντάκτης στο τέλος του κειμένου. Β ) Χωρίστε σε ενότητες το κείμενο και δώστε τίτλους.
Κιτρινόμαυρη Ραψωδία
Τι είναι αυτό που σε κάνει οπαδό μίας ομάδας;
Οπαδός ενός κόμματος γίνεσαι γιατί ταιριάζει με τις απόψεις σου, σε εκφράζει ταξικά ή ιδεολογικά, ή επειδή πιστεύεις στον αρχηγό του. Πιστός μίας θρησκείας γίνεσαι γιατί (συνήθως) γεννιέσαι μέσα σε αυτήν και ακολουθείς την παράδοση της οικογένειάς σου. Η εθνική σου ταυτότητα καθορίζεται κι αυτή από την γέννησή σου και τους γονείς σου.
Όμως γιατί κάποιος που γεννήθηκε μέσα σε Γαύρους, γίνεται Βάζελος;
Η ποδοσφαιρική μας ταυτότητα είναι, μετά την εθνική, την θρησκευτική και την πολιτική, η τέταρτη σπουδαιότερη. (Για μερικούς είναι πρώτη). Οι πραγματικοί οπαδοί είναι πρώτα πιστοί και μετά φίλαθλοι. Η ομάδα τους είναι Ιδέα, Θρησκεία, Θρύλος, Πατρίδα. Πάντα έτοιμοι να υποφέρουν, να πολεμήσουν, να πανηγυρίσουν ή να βρίσουν.
Εγώ, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ήμουν ΑΕΚτζής.
Γιατί; Δεν ξέρω. Το σπίτι, η οικογένεια, το περιβάλλον, ποδοσφαιρικά αδιάφορο. Καμία σχέση με Κωνσταντινούπολη. Η γειτονιά αριθμούσε μερικούς Ολυμπιακούς και Παναθηναϊκούς. Ήμουν, από ότι θυμάμαι, ο μόνος κιτρινόμαυρος.
Ήταν Κατοχή. Μπάλα δεν είχαμε δει ποτέ – παίζαμε με λαστιχένια παιδικά τόπια, και, αφού χάθηκαν και αυτά, με ..κάλτσες. Ναι, χιλιομπαλωμένες μάλλινες κάλτσες που δεν φοριόνταν πια τις έραβαν οι μανάδες όλες μαζί και γίνονταν κάτι σαν μπάλα. Παίζαμε σε αλάνες – αλλά κυρίως στους δρόμους. Άδειοι ήταν, ζήτημα αν περνούσαν τρία αυτοκίνητα την ημέρα.
Ήμουν λοιπόν ΑΕΚ. Μη φανταστείτε φανέλες και κασκόλ – δεν υπήρχαν τότε τέτοια πράγματα. Τα χρώματα τα ξέραμε …θεωρητικά. Μαθαίναμε όμως τα ονόματα των ποδοσφαιριστών. Θεοί μου ήταν ο Ρίμπας (και μετά ο Δελαβίνιας, σπουδαίοι τερματοφύλακες) οι Μαρόπουλος, Μάγειρας, Τζανετής και αργότερα ο Σταματιάδης, ο μέγας Μίμης Παπαϊωάννου και ο εξίσου σημαντικός Νεστορίδης, ο μόνιμος Σεραφείδης… Αρκετούς από αυτούς τους χάρηκα στο γήπεδο. (Τηλεόραση δεν υπήρχε, βέβαια). Γήπεδο σκληρό σαν τσιμέντο το καλοκαίρι και μαλακό σαν βούρκος το χειμώνα.
Έχασα την ΑΕΚ όταν έφυγα για σπουδές στην Γερμανία. Εκεί βέβαια είδα άλλο ποδόσφαιρο. Εκεί, ως Ελληνο-Βαυαρός, έγινα οπαδός της Bayern. (Παρόλο που τότε δεν ήταν η καλύτερη ομάδα της πόλης και έχανε από την 1860).
Αλλά το ΑΕΚάκι δεν το ξέχασα. Κι ακόμα και σήμερα το παρακολουθώ.
Έγραψα πριν: το ΑΕΚάκι. Κανένας οπαδός του Παναθηναϊκού ή του Θρύλου δεν θα έδινε υποκοριστικό στην ομάδα του. Ίσα-ίσα που χρησιμοποιούνε μόνο υπερθετικά. Αλλά η ΑΕΚ είναι λιγότερο πομπώδης και πιο οικεία. Ή έτσι μου φαίνεται εμένα…
Εσείς τι ομάδα είστε; Και ξέρετε γιατί;
Νίκος Δήμου
(Για περισσότερα παράλληλα κείμενα δες και συμπληρωματικές εργασίες αυτής της ενότητας, 13η πρόταση.)
Διαγραμμική απεικόνιση μαθήματος (μνημονική απεικόνιση-σχέδιο μαθήματος)
Στόχος:
Ø Να διαβάσουν οι μαθητές ένα διήγημα του Ν. Χουλιαρά με καθημερινό θέμα και πρωτότυπη προσέγγιση
Ø Να παρακολουθήσουν την ψυχική ένταση του μικρού ήρωά του, ο οποίος, αν και παθιασμένος με το ποδόσφαιρο, απορρίπτεται από τους μεγάλους.
Κύριοι θεματικοί άξονες:
Ø Τα «διεθνή» καλοκαιρινά ματς στην Αντίπαρο.
Ø Η κοινωνική απήχηση του ποδοσφαίρου
Ø Ο μικρός Δαμιανός, το πάθος του για το ποδόσφαιρο και η επιθυμία του να συμμετάσχει στην τοπική ομάδα, με σκοπό την προσωπική διάκριση και τη νίκη των Ελλήνων.
Ø Η πικρή αίσθηση της απόρριψης, το απωθημένο και η εκτόνωση-εκδίκηση του Δαμιανού.
Ø Η φαντασία = διέξοδος και ψυχική εκτόνωση
Βασικά στοιχεία μορφής και περιεχομένου:
Ø Διήγημα με κοινωνικό- ψυχολογικό περιεχόμενο
Ø Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις του ήρωα
Ø Η απλή περιγραφή.
Ø Η σύγχρονη, καθημερινή γλώσσα
Ø Η ποδοσφαιρική ορολογία
Ø Η ρεαλιστική αφήγηση
Ø Η περιγραφή σε ενεστώτα
Ø Τριτοπρόσωπη αφήγηση- αφηγητής παντογνώστης
Ø Έντονη δράση
Ø Οι «ομηρικές» παρομοιώσεις
Ø Τα διακριτά στιγμιότυπα του διηγήματος
Ø Διεθνή στοιχεία
Ø Το ποδόσφαιρο ως μέσο προβολής.
Ø Η εκδίκηση ως αποτέλεσμα απόρριψης
Ø Ο επίλογος που αφήνει ερωτηματικά.
Συμπληρωματικές ερωτήσεις και εργασίες
1. Ακούστε, αν είναι δυνατόν, τον δίσκο «ΤΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΑ- ΣΤΟΝ ΟΦΗ/ ΣΤΗ ΜΠΑΛΛΑ ΓΗ», του Μανόλη Ρασούλη. Μεταγράψτε σε πεζό τα τραγούδια : «Η μπαλάντα του επαγγελματία παίκτη» ή το «Το βαλς των παραγόντων» ή «Το τραγούδι της ήττας» .
2. Περιγράψτε τις ψυχολογικές διακυμάνσεις του Δαμιανού επισημαίνοντας τα σχετικά χωρία.
3. Μελετήστε προσεκτικά το διήγημα και παρατηρήστε: υπάρχει μόνον τριτοπρόσωπη αφήγηση; (εντοπίστε τα σχετικά χωρία, που στηρίζουν την απάντησή σας.)
4. Ποια είναι η σημασία της παρουσίας της Σιλόνας;
5. Διαβάστε τα ανθολογημένα κα προτεινόμενα παράλληλα κείμενα της ενότητας και διαλέξτε εκείνο που σας άρεσε περισσότερο. Εξηγήστε γιατί το επιλέξατε και προσδιορίστε το λογοτεχνικό πρόσωπο που σας κίνησε περισσότερο την προσοχή.
6. Να εντοπίσετε τις παρομοιώσεις του διηγήματος, να αναγνωρίσετε το είδος τους και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.
7. Πώς εξηγείτε την αντικατάσταση της ελληνικής φανέλας από τη σουηδική και πώς την κρίνετε;
8. Στο διήγημα υπάρχουν πολλές ποιητικές εικόνες. Αφού τις επισημάνετε, σχολιάστε μία από αυτές.
9. Τι νομίζετε ότι προσφέρει η έντονη εικονοποιία του κειμένου;
10. Ποια κωμικά στοιχεία της περιγραφής δίνουν χιουμοριστικό τόνο στην αφήγηση;
11. Χωρίστε το διήγημα σε ενότητες, σύμφωνα με το δικό σας κριτήριο και δώστε τίτλους.
12. Ποια συναισθήματα, πιστεύετε, κατακλύζουν την ψυχή του παιδιού στο χωρίο : «Δεν μπορώ να διακρίνω…αυτή την ώρα». Με ποια εκφραστικά μέσα τα αναδεικνύει ο Χουλιαράς;
13. Αναζητήστε τα ακόλουθα κείμενα, που πραγματεύονται το θέμα του ποδοσφαίρου. Χωριστείτε σε ομάδες εργασίας. Επιλέξτε κάθε ομάδα ένα απ’όαυτά και αφού το μελετήσετε, παρουσιάστε τις εντυπώσεις σας σε σχετική σχολική εκδήλωση με θέμα: «Αθλητισμός και Νεοελληνική Λογοτεχνία».
«7 κούπα». του Παναγιώτη Μαχαλιώτη
«Ο δρόμος προς τη δόξα» (με χιουμοριστικό χαρακτήρα) του Κώστα Χατζηαργύρη.
«Το παιχνίδι κεφαλιές» από τη συλλογή «Το παιχνίδι» και «Πανχατυπιακός Α.Ο.» από τη συλλογή «Επίλογος στα χιόνια». (διηγήματα) του Δημήτρη Πετσετίδη.
«Ο δεύτερος γύρος» και «Ο διεθνής», (διηγήματα) από τη συλλογή «Ενηλικίωση» του Τόλη Καζαντζή.
Ποίηση
Ø «Αγχώδης εμπειρία» του Νίκου Καρούζου,
Ø «Γήπεδο στο Κιέρι» του Νίκου – Αλέξη Ασλάνογλου,
Ø «Επίνικος» του Αρη Δικταίου,
Ø «Κόκκινη κάρτα» του Γιάννη Βαρβέρη,
Ø «Ωδή στον παίκτη της ΑΕΚ και της Εθνικής Χρήστο Αρδίζογλου» του Γιώργου Μαρκόπουλου,
Ø «Η τέλεια τάξη» του Νάσου Βαγενά,
Ø «Α’ Εθνική» του Γιώργου Βέη,
Ø «Προετοιμασία και όραμα στο δρόμο» του Δημήτρη Καλοκύρη,
Ø «Ο φόβος του τερματοφύλακα» του Τάκη Καρβέλη,
Ø «Το αδέσποτο γκολ» του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου,
Ø «Μηδέν-Μηδέν» του Γιάννη Πατίλη,
Ø «Ο προπονητής παίκτης» του Βασίλη Στεργιάδη.
Βάνα Δουληγέρη
