ΕΝΟΤΗΤΑ 1^Η Η ΕΛΕΝΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΤΡΟΙΑΣ  

Α. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον, ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο, Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνῴκει, ἀπέδωκεν ἂν αὐτὴν Μενελάῳ, ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ’ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν.

Β. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις, επιλέγοντας την κατάλληλη φράση από το κείμενο:

              ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ                                                                                             ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

2. Μεταφέρετε κάθε τύπο στην Ονομαστική  και Γενική Ενικού αριθμού

                                                                                                       Ονομαστική                                                             Γενική

3. Γράψτε από μια ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη, της Νέας ελληνικής Γλώσσας:

κινδυνεύειν

σφετέροις

ἀποδοῦναι

συνοικῇ

ἐγίγνωσκον

συμμίσγοιεν

ἀπαλλαγεῖεν

ἀποφαίνομαι

ποιήσωσι

ἐπίστευον

λέγουσιν

4. Βρείτε στο κείμενο μια ομόρριζη λέξη για το καθένα:

Σχιζοφρένεια

Κάτοικος

Ανυπακοή

Απώλεια

Παρασκευή

Σμίγω

Πολλαπλότητα

Προσποίηση

Άγνωστος

Επιλεκτικός

*Ένεκα  (για δυνατούς λύτες…)

5. Εντοπίστε όλα τα ρήματα που είναι σε ευκτική.

—————————————————————————————————————————–

6. Να μεταφέρετε τους τύπους στο ίδιο πρόσωπο στον άλλο αριθμό. (Δηλαδή, από Ενικό σε Πληθυντικό και αντίστροφα):

ἦν

τοῖς πρώτοις χρόνοις

ἐβούλοντο

τοῖς Ἕλλησιν

σώμασιν

7. ἀλήθεια: Ερευνήστε και καταγράψτε την ετυμολογία της λέξης.

8. Να κάνετε Χρονική Αντικατάσταση στον τύπο: “κινδυνεύειν“. (Δηλαδή, να γράψετε το απαρέμφατο όλων των χρόνων του ρήματος «κινδυνεύω» στην ίδια φωνή. )

9. Να βρείτε όλα τα τριτόκλιτα επίθετα του κειμένου. (θυμηθείτε από τη β΄ γυμνασίου: ὁ εὐσεβής / ὁ σώφρων)

• Εντοπίστε όλες τις μετοχές του κειμένου

—————————————————————————————————————————–

11. Αναγνωρίστε συντακτικά τους ακόλουθους τύπους υπογραμμίζοντας το σωστό:

αὐτὴν:       άμεσο αντικείμενο στο  ἀπέδοντο ἂν/       έμμεσο αντικείμενο στο  ἀπέδοντο ἂν

φρενοβλαβὴς:  κατηγορούμενο στο «Πρίαμος» / κατηγορούμενο στο  ἦν

τοῖς πρώτοις:  επιθετικός προσδιορισμός στο «(ἐν) χρόνοις»/ κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «(ἐν) χρόνοις»

καταφανὲς:    κατηγορούμενο στο «τοῦτο»  / επιθετικός προσδιορισμός στο «τοῦτο»

μεγάλαι: υποκείμενο του ρήματος «ποιήσωσι» / κατηγορύμενο στο «τιμωρίαι»

• τῶν μεγάλων ἀδικημάτων: Κάντε την αλλαγή που χρειάζεται, ώστε ο επιθετικός προσδιορισμός να γίνει κατηγορηματικός προσδιορισμός.

……………………………..…………………………………………………

13. Τι είδους δευτερεύουσα πρόταση μπορεί να εισάγουν οι παρακάτω σύνδεσμοι:

ὥστε                  ………………………………………….

ἵνα                     ………………………………………….

Γάλλος σταυροφόρος (ΓΣ): Πώς είναι δυνατόν να υποστηρίζεις ότι η 4η σταυροφορία ήταν απλώς μια επιδρομή για κέρδος; Ήμασταν αποφασισμένοι να απελευθερώσουμε την Ιερουσαλήμ από τους Σαρακηνούς, να ανακτήσουμε τις ιερές χώρες μας!

Ενετός σταυροφόρος (ΕΣ): Ήταν η Κωνσταντινούπολη ένας από αυτούς τους τόπους; Και, αλήθεια, ποιος είναι ο ορισμός της “απελευθέρωσης”; Μήπως η κατακτητική πορεία μας αφήνει πίσω της μια παραμελημένη και κατεστραμμένη Ιερουσαλήμ και μια ισοπεδωμένη Κωνσταντινούπολη;

ΓΣ: Μα, είχαμε την επίσημη εντολή του Πάπα! Ήταν ενάντια στην πίστη μας να αφήσουμε απροστάτευτους τους ιερούς μας τόπους  υπό την κατοχή των Σαρακηνών!

ΕΣ: Και όμως, βλέπεις, η Ιερουσαλήμ είναι πλέον σκηνή μιας μακροχρόνιας διαμάχης. Οι κάτοικοι πληρώνουν το τίμημα της μάχης μας. Και πιστεύεις πραγματικά ότι αυτό είναι η θέληση του Θεού;

ΓΣ: Μα, εμείς πολεμήσαμε για την πίστη μας! Για την αναγνώριση της Χριστιανικής Πίστης σε όλο τον κόσμο!

ΕΣ: Και όμως, πρέπει να αναρωτηθούμε, ποιο είναι το κόστος της πίστης μας. Είναι η καταστροφή και ο θάνατος, που φέρνει η πολεμική μας εκστρατεία. Αξίζει;

ΓΣ: Μα, φίλε μου, αν δεν κατακτούσαμε την Ιερουσαλήμ, πώς θα επιστρέφαμε στην πατρίδα μας με την τιμή μας ανέπαφη;

ΕΣ: Η τιμή μας δεν είναι να σέβονται οι άλλοι εμάς, αλλά να σεβόμαστε εμείς την αξία της ανθρώπινης ζωής. Αναρωτιέμαι αν πραγματικά είχαμε το δικαίωμα να παρεμβαίνουμε με τόση βία σε μια ξένη γη.

ΓΣ: Ενδιαφέρον, που βλέπεις τα πράγματα από αυτή την οπτική γωνία. Ίσως,  έπρεπε να σκεφτώ περισσότερο, πριν αποφασίσω να εγκαταλείψω  τη γαλλική επικράτεια…

ΕΣ: Και εγώ ίσως έπρεπε να σκεφτώ περισσότερο πριν αποφασίσω να συμμετάσχω σε αυτή την εκστρατεία. Μήπως όμως είναι καιρός να σταματήσουμε να αφήνουμε τη φρίκη να κυβερνά τις ενέργειές μας;

ΓΣ: Ίσως έχεις δίκιο… Ίσως πρέπει να αναζητήσουμε λύσεις, που δεν απαιτούν αίμα και καταστροφή…

ΕΣ: Και μήπως η πραγματική μας αποστολή είναι να επιφέρουμε ειρήνη και συμφιλίωση αντί για πόλεμο και αντιπαράθεση;

ΓΣ: Ίσως… Ίσως έχουμε παρασυρθεί από το πάθος και τη φιλοδοξία μας και ξεχάσαμε τον αρχικό σκοπό μας.

ΕΣ: Ας ελπίσουμε ότι μπορούμε να μάθουμε από τα λάθη μας και να επιδιώξουμε έναν πιο ειρηνικό και δίκαιο τρόπο επίλυσης των διαφορών μας.

ΓΣ: Συμφωνώ. Ας επιστρέψουμε στις πατρίδες μας και ας προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε αυτά που μάθαμε από αυτή την εμπειρία.

ΕΣ: Και ας δώσουμε το παράδειγμα στους συμπατριώτες μας, προωθώντας τον σεβασμό, την κατανόηση και την ανεκτικότητα.

ΓΣ: Ας ελπίσουμε ότι αυτή η εμπειρία θα μας κάνει καλύτερους ανθρώπους και θα συμβάλει στη δημιουργία ενός καλύτερου και πιο ειρηνικού κόσμου.

ΕΣ: Ας το ελπίσουμε πραγματικά. Και ας δράσουμε ανάλογα…

                            Βαγγέλης Τζ. Μαθητής β΄γυμνασίου

Στην Ιλιάδα του Ομήρου, το ηρωικό ιδεώδες αποτελεί  κεντρικό θέμα και περίπλοκη έννοια. Οι ήρωες ενσαρκώνουν αυτό το ιδεώδες, όταν:

1. Αποφασίζουν συνειδητά  να ζήσουν μια σύντομη και ένδοξη ζωή, περιφρονώντας τη μακρά, ασήμαντη και άδοξη ύπαρξη.
2. Επιλέγουν να αγωνιστούν για τη δόξα, την τιμή, την πίστη και την υστεροφημία, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται να χάσουν τη ζωή τους και  να στερηθούν ό,τι αγαπούν.
3. Αγωνίζονται όχι μόνο για τον εαυτό τους, αλλά για την πόλη, την τιμή των προγόνων τους και τη δικαιοσύνη.
4. Διακρίνονται για το θάρρος, την σωματική και ψυχική δύναμη και τις ευγενικές τους πράξεις.
5. Αγαπούν και νοιάζονται για τους ανθρώπους (και τον εαυτό τους) αλλά έχουν στην κορυφή των αξιών τους ιδέες και όχι πρόσωπα.
6. Μάχονται, αν και ξέρουν ότι θα χάσουν. Άρα, δεν πολεμούν, για να νικήσουν. Πολεμούν, για να μην προδώσουν τα ιδανικά τους.

Οι ήρωες στην Ιλιάδα εκφράζουν διάφορες πτυχές αυτού του ηρωισμού. Δεν τηρούν όλοι  αυστηρά το περίγραμμα του  ηρωικού ιδεώδους. Κάποιοι εκτιμούν τη ζωή  ως αγαθό και επιδιώκουν να την προστατεύσουν. Περισσότερο την έννοια του ηρωικού ιδεώδους ενσαρκώνει ο Αχιλλέας αλλά  πάνω απ’ όλους  ο Έκτορας.

Ο Αχιλλέας είναι εκφραστής του ηρωικού ιδεώδους.  Είναι φιλόδοξος, εκτιμά και  διεκδικεί ενεργά το κλέος (δόξα), την αριστεία (ἀριστεία) και την τιμή  (υστεροφημία). Πιστεύει ότι η δόξα καθορίζει την ταυτότητά του. Η ακλόνητη δέσμευσή του για την κατάκτηση της δόξας εκκινεί τις  πράξεις και τις αποφάσεις του. Συμμετέχει σε έναν επιθετικό πόλεμο.

Ο Έκτορας είναι, επίσης, εκφραστής του ηρωικού ιδεώδους. Δίνει όμως  μια μάχη, που δεν την επέλεξε,  συμμετέχει σε έναν αμυντικό πόλεμο. Είναι  φιλότιμος, εκτιμά και  διεκδικεί ενεργά την τιμή, την αριστεία και την υστεροφημία, πιστεύει και εκείνος  ότι η τιμή καθορίζει την ταυτότητά του.

Ο Έκτορας, ωστόσο,  είναι ένας από τους πιο εμβληματικούς χαρακτήρες του έπους, ακριβώς γιατί σε ό,τι κάνει τον κινούν οι ιδέες και οι αξίες του (εὖ γὰρ ἐγὼ τόδε οἶδα κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν)  και όχι  η παθιασμένη έκρηξη συναισθημάτων, τα προσωπικά του πάθη, η παρόρμηση, η εκδίκηση.

Οι αξίες του Έκτορα φανερώνονται περισσότερο  στην απάντησή του προς την Ανδρομάχη,    (στ. 485-494), όταν δηλώνει τους λόγους,  για τους οποίους πολεμά και μάλιστα στην πρώτη γραμμή, αν και ξέρει ότι ο αγώνας του είναι καταδικασμένος :

• Γιατί θα ντρεπόταν να αντικρύσει τις μανάδες των στρατιωτών του, αν εκείνος αντί να διακινδυνεύσει, όπως οι απλοί στρατιώτες, προστάτευε τον εαυτό του. (σεβασμός στην κοινή γνώμη, σεβασμός στην κοινότητα)
• Γιατί δεν θα ήταν άξιος γιος και άξιος διάδοχος του θρόνου, αν δεν συνέχιζε και δεν ξεπερνούσε τη δόξα και τιμή του πατέρα του (σεβασμός στις πατροπαράδοτες αρχές)
• Γιατί ο ίδιος νιώθει την εσωτερική ανάγκη να αγωνιστεί «η καρδιά μου το θέλει» και τον κινεί το χρέος. Ο αγώνας του δεν είναι αποτέλεσμα καταναγκασμού αλλά προσωπική επιλογή.  (υπακοή στο εσωτερικό του πρόσταγμα)

Για να παρηγορήσει την Ανδρομάχη, υπογραμμίζει ότι, αν είναι της Μοίρας του να πεθάνει, θα πεθάνει (πάνω από όλους είναι η Μοίρα, κανείς δεν ξεφεύγει από τη μοίρα του) αλλά σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνει τη Μοίρα του.

Οι φράσεις που συμπυκνώνουν το ήθος του και τις αξίες και τα ιδανικά του:

• Οι φράσεις που συμπυκνώνουν το ήθος του και τις αξίες και τα ιδανικά του:
  • εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περί πάτρης= ένας ο άριστος οιωνός, να αμυνόμαστε για την πατρίδα –

  Η απάντησή του στον Πολυδάμαντα (Μ. στίχ. 243)

  • ἀλλὰ μάλ’ αἰνῶς
    αἰδέομαι Τρῶας καὶ Τρῳάδας ἑλκεσιπέπλους,
    αἴ κε κακὸς ὣς νόσφιν ἀλυσκάζω πολέμοιο·
    οὐδέ με θυμὸς ἄνωγεν, ἐπεὶ μάθον ἔμμεναι ἐσθλὸς
    αἰεὶ καὶ πρώτοισι μετὰ Τρώεσσι μάχεσθαι                       Ζ 445
    ἀρνύμενος πατρός τε μέγα κλέος ἠδ’ ἐμὸν αὐτοῦ.
    εὖ γὰρ ἐγὼ τόδε οἶδα κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν
    ἔσσεται ἦμαρ ὅτ’ ἄν ποτ’ ὀλώλῃ Ἴλιος ἱρὴ

  Η απάντησή του στην Ανδρομάχη. (Ζ. Τειχομαχία.), στίχ. 441-448

Ηθογράφηση του Έκτορα

Ως άνδρας: γενναίος, στοχαστικός, ώριμος, σοβαρός, δυναμικός.

Ως σύζυγος: τρυφερός, στοργικός, ευαίσθητος, συναισθηματικός, προστατευτικός

Ως πρίγκιπας: μαχητής, ηγέτης, υπεύθυνος, φιλότιμος, στυλοβάτης του λαού του

Ως γιος: σεβαστικός, ευσυνείδητος, αντάξιος των προγόνων του

Ως αδελφός: στοργικός, ευγενικός, συμπαραστάτης, προστατευτικός

Ως πιστός: ευσεβής και ενάρετος.

Συνοψίζοντας, κατά την ομηρική εποχή, το ηρωικό ιδανικό περιστρέφεται γύρω από έννοιες,  όπως η δόξα, η αριστεία, η ανδρεία στο πεδίο της μάχης. Οι ήρωες τιμώνται  για τις πράξεις τους στη μάχη, την προστασία της κοινότητας και την επιδίωξή τους για αιώνια φήμη. Οι πράξεις τους όμως διαμορφώνουν όχι μόνο τη δική τους  ταυτότητα αλλά και τη συλλογική ταυτότητα των κοινοτήτων τους.

ΜΕΡΟΣ Α’

memes: Β. Δ. πάνω στον πίνακα του Jacques-Louis David, “Ο θυμός του Αχιλλέα”

1. Από τη μαθήτρια της β΄ γυμνασίου  Μ-Ν.Σ

Μια ιστορία θα σας πω πολύ παλιά κι ωραία

για κάποιους που τσακώθηκαν, μα πριν ήταν παρέα

Δύο λεβέντες βασιλείς οδήγησαν στον Άδη

πολλές ψυχές που δυστυχώς τους βρήκε το σημάδι

του Απόλλωνα του τοξευτή που έστειλε βοήθεια

στον Χρύση τον ιερέα του πού ‘λεγε την αλήθεια

Για τη φορά που ζήτησε πίσω την Χρυσηίδα

δίνοντας δώρα, προσευχές, μα έφαγε βρισίδια

Από τον Αγαμέμνονα που απείλησε τον γέρο

και τότε εξεκίνησε του Απόλλωνα το μένος

Αυτά στάθηκαν αφορμή οι Αχαιοί να κακοπάθουν

κι ακόμα, το χειρότερο, μέγα θυμό να έχουν

οι δύο άντρες φοβεροί Αργείοι στην Τροία

ο Αγαμέμνων απ ΄ τη  μία και ο θείος Αχιλλέας…

2. Από τη μαθήτρια της β΄ γυμνασίου  Σ. Κ.

Πες μου, Καλλιόπη, για τον μεγάλο θυμό του Αχιλλέα,

ο οποίος προκάλεσε στεναχώρια στους Αχαιούς,

θανάτους πολλούς, ενώ τα πτώματά τους

τα άρπαξαν σκύλοι και πουλιά.

Προκάλεσε τον τσακωμό ανάμεσα από τον Ατρείδη,

τον πρώτο άντρα και τον θείο Αχιλλέα.

Ο θεός, ο οποίος άναψε φωτιά μεταξύ τους:

Ο Απόλλων που θύμωσε από τον βασιλιά Ατρείδη

και έφερε αρρώστια στον στρατό του.

Τα προοίμια αλλιώς είναι απάντηση στην 14η άσκηση :  “Γράψε τον δικό σου πρόλογο στο έργο… Σε 10 στίχους δώσε το θέμα του έργου και τα βασικά πρόσωπα που αναφέρει κι ο  Όμηρος. Τήρησε την τυπική Δομή.  Γράψε στο ύφος που θέλεις: σοβαρό, κωμικό, σατιρικό, λιτό… Αυτοσχεδίασε!”

Εδώ το σχετικό φύλλο εργασίας