Έναστρη Νύχτα πάνω από τον Ροδανό, Βίνσεντ Βαν Γκογκ, 1888

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε το ποίημα

Εισαγωγικές επισημάνσεις και ένταξη του έργου στην εποχή του

Στην ώριμη ποιητική του περίοδο ο Ν. Λαπαθιώτης προσχώρησε  στο ποιητικό κίνημα  του νεοσυμβολισμού (Ο όρος νεοσυμβολισμός δηλώνει τη διάθεση των Ελλήνων συμβολιστών μετά τα 1910 να δώσουν στα ποιήματά τους  κοινωνικές προεκτάσεις ) και συμπορεύτηκε αισθητικά με τον Μ. Παπανικολάου, τον Κ. Καρυωτάκη και τον Τέλλο Άγρα. Ο Συμβολισμός γεννήθηκε  στη Γαλλία, κάλυψε την περίοδο από τα 1885 μέχρι τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Εισηγητής του ήταν ο Μπωντλαίρ με το έργο «Τα άνθη του κακού» και ακολούθησαν ως κύριοι εκπρόσωποι ο Ρεμπώ, ο Βερλαίν, ο Μαλλαρμέ. Ο συμβολισμός γεννήθηκε ως αντίδραση στην ψυχρότητα του παρνασσισμού, στην απρόσωπη και αντικειμενική έκφραση, εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και επηρέασε κυρίως την ποίηση. Έλληνες εκφραστές αυτής της τεχνοτροπίας είναι ο Ι. Γρυπάρης, ο Α. Μελαχρινός, ο Κ.Χατζόπουλος, ο Ν. Λαπαθιώτης, σε μερικά του έργα ο Κ. Παλαμάς, ο Λ. Μαβίλης, ο Κ. Καρυωτάκης και. ο Κ.Καβάφης. Ονομάστηκε συμβολισμός, γιατί ο ποιητής επιλέγει μια εξωτερική εικόνα, που την αναγάγει σε σύμβολο, για να υποβάλει ένα υποκειμενικό αίσθημα, μια εσωτερική διάθεση, μια φευγαλέα εντύπωση και να προκαλέσει όχι σκέψη αλλά συγκίνηση. Παράλληλα, ο Συμβολισμός εισήγαγε νέες αισθητικές αρχές για την ποίηση και όρισε νέους στόχους της ποιητικής δημιουργίας.  Τα βασικότερα γνωρίσματά του είναι τα ακόλουθα:

Κατέβασε τα Άνθη του Κακού του Σ. Μπωντλαίρ

1. Ο ποιητής δεν ενδιαφέρεται να μεταδώσει με το ποίημά του κάποια ιδέα ή μια συγκεκριμένη θέση, να προκαλέσει διανοητική διέγερση και προβληματισμό για κάτι, αλλά να εγείρει συναισθήματα και να υποβάλει αισθητική συγκίνηση
2. Μια εικόνα, που την εμπνέεται από το εξωτερικό περιβάλλον και τη φύση γίνεται σύμβολο αυτής της εσωτερικής διάθεσης.
3. Λεπτομερής περιγραφή της εικόνας δεν υπάρχει, αλλά επικρατεί ασάφεια  και ρευστότητα, υποκειμενισμός. Αποτυπώνεται μια φευγαλέα εντύπωση.
4. Οι εικόνες δείχνουν να μην έχουν συνοχή
5. Ο ποιητής αφήνει την ψυχή του να ξεχυθεί  ελεύθερα αποφεύγοντας όμως τον ψεύτικο, επιτηδευμένο συναισθηματισμό.
6. Επειδή κύριο μέλημα του ποιητή είναι να εκφράσει τον συναισθηματικό του κόσμο και να συνταυτιστεί ο αναγνώστης, πιστεύει ότι η μορφή του ποιήματος και όχι τόσο το περιεχόμενο  θα βοηθήσουν στο τελικό αποτέλεσμα.
7. Έτσι επιλέγει προσεκτικά τις λέξεις  με κριτήριο κυρίως τον ήχο τους, τις συγχορδίες που δημιουργούνται μεταξύ τους, τη μουσικότητά τους, το ηχητικό ερέθισμα που θα διεγείρει το αυτί του αναγνώστη. Γενικά συνδέει την ποίηση με τη μουσική.
8. Με τη μουσική της ποίησής του συνήθως υποβάλλει μελαγχολικά συναισθήματα, ρέμβης, νοσταλγίας. Το ποίημα συνήθως προδίδει μια τάση φυγής ή αναπόλησης για κάτι χαμένο
9. Η συμβολιστική ποίηση δανείζεται συχνά μοτίβα του Ρομαντισμού
10. Ακολουθεί ποικιλία μέτρων και ρυθμών και ο στίχος είναι ελεύθερος
11. Αποφεύγει την εκζήτηση στο στίχο και τη ρητορεία.
12. Η εικόνα – σύμβολο, η ρευστότητα, η υποβλητικότητα, η ασάφεια,  η μουσικότητα , η μονοτονία, η ελευθερία του στίχου,  όλα συνεργάζονται προς τη δημιουργία  ατμοσφαιρικής ποίησης.

Αυτών των αισθητικών αντιλήψεων  γέννημα είναι και το «Νυχτερινό».

Γραμματειακό είδος:   Συμβολιστικό ποίημα. Συγκεντρώνει μάλιστα τα πιο βασικά γνωρίσματα του συμβολισμού. Το Νυχτερινό δημοσιεύτηκε στα 1939.

Ενδεικτική προσέγγιση – Ανάλυση του κειμένου

Ο ποιητής εκφράζει τη θλίψη και το παράπονό του από τον αποχωρισμό ενός αγαπημένου προσώπου, που το βλέπει από την ακτή να απομακρύνεται και να χάνεται μέσα σε ένα πλοίο.

Ο τίτλος του ποιήματος θυμίζει ομώνυμες μουσικές συνθέσεις, όπως τα 3 Νυχτερινά του Ντε Μπυσσύ ή τα 20 Νυχτερινά του Σοπέν, μελωδικά έργα (για πιάνο), που απελευθερώνουν ήσυχα κύματα λυρισμού και  αναδίδουν  ένα αίσθημα γλυκιάς  μελαγχολίας.

Το ποίημα δομείται σε τέσσερις δίστιχες στροφές, που δίνουν ένα ολοκληρωμένο νόημα. Ο ποιητής με κάθε μια  ζωγραφίζει μια εικόνα, που θα μπορούσε να σταθεί και αυτόνομα Στο τέλος οργανώνει τις εικόνες σε ένα φεγγαρόλουστο νυχτερινό τοπίο και χρωματίζει έναν μελαγχολικό πίνακα.. Κάθε στροφή προβάλλει ένα στοιχείο ως κυρίαρχο. Έτσι:

• Α΄ στροφή → το πράσινο φεγγάρι
• Β΄ στροφή → μια φωνή αποχαιρετισμού
• Γ΄ στροφή → το βαπόρι φεύγει
• Δ΄ στροφή → το μεγάλο παράπονο

Αυτά τα 4 στοιχεία φωτίζουν και την ελλειπτική ιστορία , το μύθο του  ποιήματος και μας καθοδηγούν:

Μια νύχτα (φεγγάρι) ακούγεται ο αποχαιρετισμός (φωνή) από ένα αγαπημένο πρόσωπο, που φεύγει μακριά και ίσως για πάντα (βαπόρι), αφήνοντας τον ποιητή στην προκυμαία μόνο, έρημο, μελαγχολικό  και πονεμένο ( παράπονο).

Περιεχόμενο- Τεχνική

Με τον πρώτο στίχο στήνεται το ποιητικό σκηνικό και προσδιορίζεται ο χρόνος. Ένα μεγάλο πράσινο φεγγάρι δεσπόζει μέσα στο απόλυτο σκοτάδι. Λάμπει, αλλά δε φωτίζει τίποτε άλλο. Κανένα επεισόδιο δεν καταγράφεται, καμία άλλη εικόνα δεν προβάλλεται. Ούτε τα συναισθήματα του παρατηρητή έρχονται στην επιφάνεια. Η περιγραφή είναι στοιχειώδης και αντικειμενική. Μόνο η καταληκτική φράση στον δεύτερο στίχο (τίποτ’ άλλο) ενέχει κάποιο υπαινιγμό. Ότι τίποτε δεν αλλάζει. Όλα είναι μονότονα. Το τοπίο είναι ρομαντικό και το επίθετο πράσινο πλάι στο φεγγάρι ερεθίζει τη φαντασία, δίνοντας μια εικόνα εξωπραγματική  στη σελήνη.

Η δεύτερη στροφή  υφαίνεται με μια ολοκληρωμένη ηχητική εικόνα. Ανάμεσα στο θόρυβο και την οχλαγωγία ο ποιητής ξεκρίνει μια φωνή, όχι λόγω της έντασής της αλλά λόγω του οικείου, γνώριμου  ηχοχρώματος, επειδή ανήκει σε ένα αγαπητό πρόσωπο. Κάτι λέει, κάτι φωνάζει και ύστερα παύει. Σωπαίνει ή απομακρύνεται και δεν ακούγεται πια.  Και πάλι η βραδιά βυθίζεται στη σιωπή.

Η Τρίτη στροφή επικεντρώνεται σε ένα άλλο αντικείμενο. Ο ποιητικός φακός εστιάζει τώρα σε ένα βαπόρι. Μας βοηθά να συνδυάσουμε τα δεδομένα. Το πλοίο και όχι ένα οποιοδήποτε πλοίο, σιγά-σιγά  αποπλέει, απομακρύνεται, δίνει το τελευταίο σινιάλο του, το φωτεινό του στίγμα, όπως λίγο πριν έστειλε το τελευταίο σινιάλο της η φωνή, το ηχητικό της στίγμα, και σβήνει στον σκοτεινό ορίζοντα. Έτσι όπως επιστρατεύει ο ποιητής τα τοπικά κινητικά επιρρήματα πέρα, μακριά και τα συμπλέκει με το ρήμα φεύγει δίνει προοπτική  στην αργή κίνηση του βαποριού πάνω στο υδάτινο τοπίο. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι,  αν και πρόκειται για νυχτερινό θαλασσινό τοπίο, ο ποιητής δεν φυλάει ούτε μια λέξη για τη θάλασσα. Η νύχτα, το φεγγαρόφωτο, ο αποχωρισμός ήταν πάντα αγαπημένα θέματα, εικόνες- φετίχ για τους ποιητές. Όσο όμως ελκυστική κι αν ήταν η ιδέα της θάλασσας, η ποιητική έμπνευση δεν υπέκυψε στον πειρασμό της. Ίσως γιατί η μαγεία της και οι μεταμορφώσεις της κάτω από το θεατρικό προβολέα του φεγγαριού θα υπονόμευε την ιδέα της μονοτονίας, που θέλει να υποβάλλει το ποίημα. Ωστόσο, ακριβώς επειδή τα σύμβολα απευθύνονται στο υποσυνείδητο και ζωντανεύουν αρχέτυπες εικόνες διαβάζοντας και κυρίως ακούγοντας το ποίημα είναι σαν να  βλέπουμε θάλασσα.   Το βαπόρι ήταν μέρος του νυχτερινού σκηνικού, ήταν από την αρχή εκεί και ο ποιητής είχε στυλωμένα μάτια, αυτιά, νου  και ψυχή σ’ αυτό, όπως προδίδει το οριστικό άρθρο ( το βαπόρι) και το πρόσωπο που φώναξε το τελευταίο του αντίο ή το στερνό του χαιρετισμό ή μια απελπισμένη υπόσχεση ήταν ανάμεσα στους επιβάτες. Δεν ακούγεται πια. Ούτε φαίνεται.

Η τέταρτη στροφή έρχεται να αποκαλύψει το ποιητικό υποκείμενο, το πρόσωπο δηλαδή  που προσλαμβάνει όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα, τα οποία δέσποζαν στις προηγούμενες στροφές και τα μεταβολίζει με τον δικό του τρόπο. Βλέπει, ακούει, εκφράζεται,  νιώθει και κυρίως πάσχει. Μόλις αποχαιρέτησε ένα αγαπημένο πρόσωπο ή ένα ιδανικό, ή τη θαλπωρή μιας ιδέας ή ένα κομμάτι από τη ζωή του, ή την ελπίδα για κάτι ωραίο και απέμεινε έρημος, ορφανός από εικόνες και προσδοκίες, βυθισμένος στη θλίψη και την εγκατάλειψη. Ο ποιητής εκφράζει πόνο. Δεν είναι ο πόνος του χωρισμού που υποβάλλεται οριστικός και αμετάκλητος, αλλά, όπως μας αποκάλυψαν οι προηγούμενες στροφές, είναι ότι έζησε τον αποχωρισμό βήμα – βήμα. Η τέταρτη στροφή τοποθέτησε τον ήρωα του ποιήματος και συναισθηματικά απέναντι στο πλοίο που απομακρύνεται και γεωγραφικά: Τώρα αισθανόμαστε ότι στεκόταν και στέκεται ακόμη στην αποβάθρα και το πρόσωπο που έφυγε ήταν στο κατάστρωμα  του βαποριού. Ίσως στρέφοντας το βλέμμα ψηλά για να Από αυτό το παρατηρητήριο, υψώνοντας ίσως το βλέμμα προς την αγαπημένη του μορφή, εστίασε το φακό του στο φεγγάρι, στο πλήθος, στο πλοίο και τελικά στο βάθος της ψυχής του. Το γεγονός ότι το αντίο είναι «νυχτερινό» έχει ιδιαίτερη σημασία για την ένταση και το βάθος των συναισθημάτων του. Η νύχτα  έχει την ιδιότητα να μεγεθύνει τις σκιές, να παραμορφώνει τα σχήματα και να διογκώνει τα συναισθήματα. Ό,τι ζει τώρα ο ήρωας του ποιήματος το ζει δυο φορές. Το νυχτερινό τοπίο εκφράζει πιστά το αίσθημα του κενού, που νιώθει ο ποιητής, της μοναξιάς, της απογοήτευσης. Η λέξη παράπονο περιγράφει τον πόνο του από τη δυσάρεστη εξέλιξη των πραγμάτων. Καλείται να εκφράσει το κυρίαρχο συναίσθημα του ποιητή. Και όχι μόνο. Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής: πέρα από το γεγονός ότι είναι λέξη πιο ποιητική από τις συγγενικές της, πικρία, καημός, πόνος, πέρα από το ότι εξυπηρετεί καλύτερα τις μετρικές στιχουργικές  ανάγκες, έχει ψυχοπνευματικό σημασιολογικό βάρος. Το Παράπονο, δηλαδή, δεν σημαίνει μόνο μια συναισθηματική διάθεση, δηλώνει και πώς σκέπτεται το υποκείμενο αυτό που του συμβαίνει. Έτσι,  το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να θεωρεί ότι αδικείται από τον αποχωρισμό.

    Αυτή είναι η μόνη στροφή με έντονο υποκειμενικό χαρακτήρα, ενώ οι προηγούμενες  ήταν αντικειμενικές και αφαιρετικές. Σ’ αυτήν ,δηλαδή, εντείνεται ο λυρισμός, ξεχειλίζει το συναίσθημα, ενώ στις προηγούμενες διαγραφόταν ανεπαίσθητα μια ατμόσφαιρα μελαγχολική. Και κυρίως σ’ αυτή τη στροφή  αποσαφηνίζεται ο υπαινιγμός ¨ (– Τίποτ’ άλλο), ο οποίος στον όγδοο στίχο γράφεται με κεφαλαίο Ταυ, για να υπογραμμιστεί το απόλυτο τίποτα.  Ο ποιητής υπονοεί τη δραματική έλλειψη του αγαπημένου του προσώπου, που έγινε κιόλας νοσταλγία.

Ακούστε μελοποιημένο το ποίημα και δείτε το σπίτι του Ποιητή στα Εξάρχεια

Η γλώσσα είναι απλή, φυσική και εύληπτη, χωρίς εκζήτηση και χωρίς φανερή επιμέλεια. Είναι πρωτότυπη όμως ως προς τη σύνθεση ήχων και τη δημιουργία ποιητικών συγχορδιών. Πάνω από όλα είναι γλώσσα μουσική. Προσεκτικά έχει επιλέξει ο ποιητής λέξεις με άκουσμα συναφές στη θλίψη, στον χαμηλόφωνο πόνο, στο βουβό παράπονο και τη μελαγχολία. Τα σύμφωνα είναι γλυκά στο άκουσμα και υποτονικά. Απουσιάζουν τα εκρηκτικά σύμφωνα και οι βίαιοι ήχοι. Δεσπόζουν τα υγρά και τα ρινικά : λ,ρ,ν,μ. Όπως το τοπίο είναι θαμπό και η ιστορία νεφελώδης, έτσι και τα θαμπά συμφωνικά συμπλέγματα (φ, γγ, μπ, θ) την πλαισιώνουν. Τα ήσυχα σύμφωνα και τα κλειστά φωνήεντα (το όμικρον  κυριαρχεί στην 3^η και 4^η στροφή) αποδίδουν το συναίσθημα με αυτοσυγκράτηση, με εσωστρέφεια. Αν ξαναπλησιάσουμε το ποίημα ακούγοντας μια δεύτερη απαγγελία, θα διαπιστώσουμε ότι το ρ στην Τρίτη στροφή δημιουργεί παρήχηση.

 Πάνω από όλα όμως το μουντό συναίσθημα της μονοτονίας εμφαίνεται με την επαναληπτική χρήση της επωδού «τίποτ’ άλλο». Κατ’ αρχάς ο ποιητής, για να  προβάλλει τη φράση, την απομονώνει  από το υπόλοιπο λεκτικό περιβάλλον, βάζοντας πριν παύλα και πριν την παύλα κόμμα. Έτσι, έχουμε στιγμιαία διακοπή της φωνής, παύση, φαινόμενο το οποίο υπάρχει και στη μουσική. Η παύση δημιουργεί αναμονή. Μετά την παύση δε η φράση είναι πιο επιβλητική, πιο ζωηρή, πριμοδοτείται και αποκτά δραματικότητα  Γενικά η  στίξη για την έκταση του ποιήματος είναι πλούσια. Σημειώνουμε κόμματα, τα οποία συνδέουν τα επίθετα πράσινο, μεγάλο και τα όμοια επιρρήματα πέρα μακριά, όπως και το κόμμα πριν  και μετά την αναφορική πρόταση της β΄ στροφής. Το κόμμα που δεν είναι συμβατικό είναι αυτό που εισάγει την παύλα. Εκτός από τις οπτικές εικόνες το ποίημα έχει πριμοδοτηθεί με ηχητικές, ακουστικές εικόνες: β΄ στροφή

Όπως και η γενική ατμόσφαιρα του ποιήματος, έτσι το ύφος είναι λυρικό, μελαγχολικό, ρομαντικό, σοβαρό και δραματικό. Κυριαρχούν τόνοι απελπισίας, νοσταλγίας και απόγνωσης. Λείπουν τα συνήθη λογοτεχνικά στολίδια, με ζωηρή εξαίρεση τον προσδιορισμό πράσινο στο φεγγάρι, άρα είναι απλό και επειδή αξιοποιεί εκφραστικά μουσικά μέσα, δημιουργεί ευάρεστο ακουστικό συναίσθημα

Το ποίημα συγκροτείται σε τέσσερις στροφές δίστιχες. Κάθε στροφή δίνει ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία και επαναλαμβάνει το ίδιο ηχητικό μοτίβο: μεγάλο, άλλο/ σάλο, άλλο/ σινιάλο, άλλο/ μεγάλο, άλλο. Ο τύπος της ομοιοκαταληξίας  διατηρείται μέχρι το τέλος του ποιήματος. Κάθε ζεύγος της ομοιοκαταληξίας φυλάσσει για δεύτερο στοιχείο την ίδια λέξη: άλλο. Όχι μόνο η λέξη που ομοιοκαταληκτεί, αλλά και ολόκληρη η φράση επαναλαμβάνεται : τίποτ’ άλλο. Αυτή η μονοτονία υποστηρίζει και ηχητικά το αίσθημα μονοτονίας, το οποίο θέλει να εκφράσει ο ποιητής. Είναι, δηλαδή, ποιητικό τέχνασμα, για να γίνει πιο αισθητή  η συναισθηματική ακινησία, η μονότονη ατμόσφαιρα. Το μέτρο είναι ιαμβικός, ενδεκασύλλαβος, δηλαδή αριθμεί 11 συλλαβές σε κάθε στίχο και παροξύτονος, δηλαδή η τελευταία λέξη κάθε μετρικής ενότητας (του στίχου )τονίζεται στην παραλήγουσα. Παρατηρείται η συνίζηση: «μόνο ένα»

Γενική αποτίμηση του ποιήματος

Πρόκειται για ένα ποίημα τυπικό δείγμα της συμβολιστικής τεχνοτροπίας. Κύριο μέλημα του ποιητή είναι να μεταδώσει συγκίνηση  και να καταστήσει τον αναγνώστη ενεργητικό μέτοχο των προσωπικών εντυπώσεων, οι οποίες είναι κατά κανόνα μελανές και επώδυνες. Δεν φτάνει στο απόλυτο «μηδέν», στην άρνηση και  την ελεγεία, όπως άλλοι ποιητές της γενιάς του. Έδειξε όμως σταθερή προσήλωση στα εκφραστικά μέσα του συμβολισμού, ώστε να δημιουργήσει μια μουσική, λυρική, υποβλητική, ρομαντική και μελαγχολική ατμόσφαιρα και το κατάφερε.

Τα εξωτερικά ερεθίσματα, τα πράγματα που  περιβάλλουν τον ήρωα του ποιήματος, η νύχτα, το φεγγάρι, το βαπόρι, το ψηφιδωτό των ήχων δεν ενδιαφέρουν τον ποιητή. Δεν έχουν κάποια αισθητική αξία Είναι απλώς τα σύμβολα- οι νότες  που χάραξε στην παρτιτούρα του, για να τραγουδήσει  την άδεια του ζωή. Συνήθως ερμηνεύεται η μελαγχολική διάθεση που αποπνέει το Νυχτερινό  ως αποτέλεσμα ερωτικού αποχωρισμού. Δεν είναι απαραίτητο να συμβαίνει έτσι. Ακόμη και η φωνή ένα ποιητικό σύμβολο είναι από την εργαλειοθήκη του ποιητή. Το παράπονό του  μπορεί να προκαλεί η μοιραία αποκόλληση από κάτι ωραίο, η άδικη αποστέρηση από ένα τρυφερό κομμάτι της ζωής του που τον γέμιζε χαρά και του έδινε λόγο να ζει, ένα χαμένο ιδανικό. Μπορεί ακόμη η φωνή να ήταν ένα κάλεσμα για το δικό του ταξίδι που λαχταρούσε, αλλά δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει. Δεν έχει τόση σημασία…  Εδώ, στο ποίημα αυτό,  το γεγονός δεν είναι η πηγή του αισθήματος. Γεγονός είναι το ίδιο το αίσθημα.

Παράλληλα κείμενα ( ενδεικτικοί άξονες προσέγγισης )

1. «Ελεγείο», Percy B. Shelley (1792-1822)

            Αγριεμένε αέρα που θρηνείς

            πόνε πολύ λυπητερέ για να σε τραγουδήσω

            αέρα που λυσσομανάς

            όταν το σύννεφο το σκοτεινό

            μουγκρίζει  ολονυχτίς

            Μπόρα λυπητερή που μάταια κλαις

            δάση γυμνά με τα ανεμόδαρτα κλαδιά σας,

            βαθιές σπηλιές και μαύρε ωκεανέ

             για τo άδικο που γίνεται στον κόσμο να θρηνείτε

                                                                             μετάφραση: Δημήτρης Σταύρου

Ερωτήσεις

1. Στο Νυχτερινό περιγράφεται κυρίως το εξωτερικό περιβάλλον και μόνο στην τελευταία στροφή αποκαλύπτεται άμεσα το ποιητικό υποκείμενο, δηλαδή αυτός που αισθάνεται και εκφράζεται. Αφού διαβάσετε το Ελεγείο,  σχολιάστε αν συμβαίνει το ίδιο και εντοπίστε σε ποιους στίχους εκφράζει ο  Shelley τα δικά του αισθήματα

2. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον τόνο του ποιήματος; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

1. «Μοιρολόι φεγγαριού στην επαρχία» Ζυλ Λαφόργκ.

        (Περιλαμβάνεται στα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου της γ τάξης)

Ερωτήσεις

1. Ποια είναι η τεχνοτροπία του ποιήματος; Να δικαιολογήσετε την απάντησήσας με συγκεκριμένες αναφορές στο.
2. Βρείτε τρία κοινά σημεία μεταξύ των δύο ποιημάτων.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1. Κύριο χαρακτηριστικό του ποιήματος είναι η μουσική υποβλητικότητα των στίχων. Με ποια εκφραστικά μέσα πετυχαίνει ο ποιητής αυτό το αισθητικό αποτέλεσμα;

Τα εργαλεία του ποιητή, ώστε να παραγάγει μια μουσικοποιητική σύνθεση είναι κατά κανόνα μορφολογικά:

• Η επιλογή της λέξης με κριτήριο το ηχητικό της αποτέλεσμα και όχι τόσο το νόημά της.
• Οι ολιγοσύλλαβοι στίχοι
• Η απόλυτη συντομία του ποιήματος και η αδιατάραχτη ομοιομορφία των στροφών στα σχήματα της ομοιοκαταληξίας : -άλο.
• Η νοηματική αυτοτέλεια κάθε στροφής, η αυτονομία της, ώστε να αποτελεί τέλειο κουπλέ.
• Η στίξη, που χωρίζει το ποίημα σε μικρότερες ποιητικές περιοχές και κυρίως η παύλα που  προβάλλει το φραστικό σχήμα  «τίποτ’ άλλο», το τονίζει και το επιβάλλει ως επωδό(=ρεφρέν)
• Ο χαμηλός τόνος
• Ο λυρισμός, δηλαδή η απελευθέρωση του συναισθήματος με τρόπο άμεσο, ειλικρινή και κυρίως προσωπικό. Έτσι και ένα μουσικό κομμάτι μόνο προσωπικό βίωμα ή αίσθημα μπορεί να εκφράζει. Όσο πιο προσωπική και απροσποίητη  είναι η έκφραση της συγκίνησης στην τέχνη, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να γίνει καθολική.

2. Πώς αιτιολογείται το παράπονο του ποιητή; Συνδέστε την απάντησή σας με τη γενική ατμόσφαιρα του ποιήματος.

Ο ποιητής αποχωρίστηκε ένα πολύ αγαπητό του πρόσωπο. Δεν είναι μόνο η φυγή του προσώπου που πλημμυρίζει την ψυχή του με θλίψη και παράπονο, είναι που το χωρισμό δεν τον πληροφορείται ως συντελεσμένο γεγονός, αλλά τον βιώνει τώρα. Διαδραματίζεται κατά την χρονική ποιητική στιγμή. Τη σκηνή του αποχωρισμού τη βλέπει και τη ζει με όλη της την ένταση,  ακολουθώντας με το βλέμμα το αγαπημένο του πρόσωπο να απομακρύνεται με το βαπόρι, ακούγοντας το αντίο που του απευθύνει, ώσπου  σαν οπτασία σβήνει στον μακρινό ορίζοντα.  Η απουσία του προσώπου είναι πια οριστική και αμετάκλητη και ο ποιητής βυθίζεται στη μοναξιά και στη εγκατάλειψη. Χωρίς αυτή την παρουσία δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Όλη η αφαιρετική περιγραφή του τοπίου, η απουσία της θάλασσας, το ανώνυμο πλήθος, ο σάλος και η φωνή, για την οποία δεν ξέρουμε τίποτα άλλο, υποβάλλουν το αίσθημα της απουσίας. Η απουσία, η νοσταλγία και η μοναξιά συνθέτουν γενικά τη μελαγχολική ατμόσφαιρα του ποιήματος. Και όλα, πράγματα, σχήματα, συναισθήματα, ήχοι εντάσσονται σε ένα νυχτερινό σκηνικό, που αισθητοποιεί, την απουσία,  το κενό, το τίποτα.

3. Γράψτε με δικό σας τρόπο την ιστορία που αφηγείται ελλειπτικά ο ποιητής.

Οι μαθητές δεν έχουν παρά να συμπληρώσουν στοιχεία που παρασιωπά ο ποιητής και να αφηγηθούν μια σύντομη ιστορία, κρατώντας το νυχτερινό σκηνικό, τη θλίψη και το παράπονο του ποιητικού υποκειμένου, του ήρωα της ιστορίας και τον μοιραίο, αναπόφευκτο χωρισμό. Μπορούν να αποκαλύψουν περισσότερα στοιχεία για το πρόσωπο που φεύγει (την ηλικία, το φύλο, τη συγγενική ή συναισθηματική, ή φιλική σχέση που το συνδέει με τον ήρωα), καθώς και για το πρόσωπο που μένει πίσω. Μπορούν ακόμα να φανταστούν και να περιγράψουν την ανάγκη που οδηγεί το αγαπημένο πρόσωπο σε ταξίδι.(σπουδές, νέα επαγγελματική επιλογή, μετανάστευση, οριστική ρήξη μιας σχέσης κ.λ.π.)

           Η ιστορία μπορεί αποδοθεί με ποικίλα κειμενικά είδη:

• ως δημοσιογραφικό κείμενο-ρεπορτάζ
• ως κεφάλαιο σε προσωπικό ημερολόγιο
• ως πράξη σύντομη από θεατρικό έργο
• ως ποίημα
• ως αφήγημα

Σχολιασμός διαθεματικών εργασιών

Ο συνθέτης προσπάθησε να αποτυπώσει πιστά τη μελαγχολική και απαισιόδοξη ατμόσφαιρα του ποιήματος. Σ΄ αυτό το σκοπό συνέτεινε η χαμηλόφωνη μελωδία, η λιτή ενορχήστρωση και τα συγκεκριμένα μουσικά όργανα. Επίσης, οι παύσεις που έχει μεθοδεύσει ο ποιητής με τα σημεία στίξης, τα κόμματα και τις παύλες,  διασώζονται, αξιοποιούνται και προβάλλονται, κατά τη γνώμη μας,  με  επιτυχία. Η επωδός δε (τίποτ’ άλλο) αποκόπτεται από το κύριο σώμα της μελωδίας και προβάλλεται με  την ερμηνευτική ένταση του καλλιτέχνη.

   Ακούστε μελοποιημένο το ποίημα και δείτε το σπίτι του Ποιητή στα Εξάρχεια: